Ok, daar trapte je niet in. Maar het had zomaar gekund. Maurice de Hond en Willem Engel zouden net zo makkelijk de grootste voorvechters van de coronamaatregelen kunnen zijn.
Strijd om de feiten
Beiden zijn het afgelopen jaar op hun eigen manier uitgegroeid tot boegbeelden van de kritiek of het verzet tegen de coronamaatregelen. Allebei presenteren ze hun mening ook met grafieken, citeren ze uit onderzoek en beschuldigen ze de overheid van leugens. Het is voor hen geen strijd tussen meningen, maar een strijd om de feiten. Waarbij er maar één waarheid kan zijn en wie iets anders zegt dus wel moet liegen. Dat liegen doet ‘de ander’ bewust met als doel mensen te misleiden. Daarachter zit dan weer een hoger doel en beiden zijn ze 100% overtuigd van hun eigen gelijk en dat de grote massa het helemaal fout ziet.
Je zou verwachten dat zo’n discussie simpel te beslechten is. Het ene is een feit, het andere niet. Maar bij feiten gaat het nu juist makkelijk fout in ons brein. Anders dan we altijd geleerd hebben, nemen we beslissingen nauwelijks op basis van feiten. Onze hersenen zijn bijzonder slecht in het verwerken en interpreteren van feiten. Andere factoren zijn veel belangrijker als het gaat om de besluiten die we nemen.
Een Volvo of Kia?
Kijk maar naar je eigen leven. Hoe je je partner kiest of voor een bepaald kleding- of automerk gaat. Allemaal beslissingen die nauwelijks rationeel zijn. We zijn er veel beter in om achteraf de feiten te vinden die onze beslissing goedpraten. Het maken van de keuze vindt plaats in het irrationele gedeelte van ons brein en daar spelen hele andere behoeften. We zijn beter in staat om de feiten aan te passen aan onze behoeften dan andersom.
We willen bijvoorbeeld een andere auto. Niet te gek, een mooie gebruikte gezinswagen van een jaar of 7 oud. Liefst een Volvo, want die is heel erg veilig. Dat is een feit, toch? Een Volvo is heel veilig, dat klopt. Een vergelijkbaar model van Kia scoort nog net iets veiliger, dat is dan ook een feit. Maar hoeveel mensen zouden na het lezen van de onderzoeksrapporten hun behoefte ‘ik wil een Volvo’ aanpassen aan de feiten? Of zoeken we eerder andere ‘feiten’ erbij om onze behoefte overeind te kunnen houden en toch een Volvo te kopen? Iets over restwaarde?
Diepgeworteld wantrouwen
Zo werkt het ook bij Maurice en Willem. Als je eenmaal overtuigd bent van een verhaal, dan passen de feiten zich daar altijd op aan. Zeker als er onder dat verhaal een diepe overtuiging zit, zoals diepgeworteld wantrouwen tegen de overheid, omdat je je daar ooit door geslachtofferd voelde. Als die houding je dan ook nog eens dingen brengt (aanzien, aandacht, een verdienmodel) die je anders nooit bereikt had, dan is het niet gek dat je brein probleemloos alle feiten countert, herinterpreteert of gewoon negeert om je overtuiging overeind te houden.
Maurice en Willem hebben waarschijnlijk al vroeg begrepen dat de positie van buitenbeentje voor hen een veel veiligere is dan een klein radertje in een groep zijn. Dit kan allerlei oorzaken hebben. Dat zal bij hen gecombineerd zijn met dat ergens in hun leven het wantrouwen tegen de overheid erin is geslopen. Dit zorgt ervoor dat wat het standpunt van de massa of de overheid ook is, zij de neiging hebben zich erbuiten plaatsen en een andere verklaring te zoeken. En bevestiging zoeken door andere mensen om zich heen te verzamelen die die verklaring delen. Ons brein is vervolgens creatief genoeg om de juiste ‘feiten’ erbij te vinden.
De dominante manier van denken
Werkt dit dan alleen bij hen zo? Nee hoor, bij u en ons werkt dit net zo. Bij de meeste mensen heeft het brein een sterke voorkeur voor sociale bevestiging. Dus wat in je omgeving de dominante manier van denken is, heeft een flinke streep voor. De meeste mensen hebben ook geen diep wantrouwen tegen wat de overheid zegt of de media melden of wat experts op hun vakgebied uitleggen dat de feiten zijn. Dus ook als je objectief gelijk hebt, is dat niet per se de reden dat je brein ervan overtuigd is. Ook de echte feiten hebben steun nodig om in je brein overtuigend te zijn. Als dat eenmaal zo is, werkt ons brein er hard aan die overtuiging in stand te houden. Zelfs als de oorspronkelijke overtuiging gebaseerd is op diepgravend zelfstandig onderzoek en het achterhalen van de feiten, dan zal het brein niet bij elke handeling of beoordeling van nieuwe beweringen dit proces overdoen.
Scepticus vs. believer
We zien op social media allemaal de grafiekjes langskomen met daarin het aantal doden per leeftijdsgroep. De coronascepticus zal roepen dat de maatregelen onzin waren omdat er maar zo weinig doden zijn. De believer zal roepen dat de maatregelen gewerkt hebben en dat we het met elkaar onder controle hebben kunnen houden. De scepticus stuurt je rapporten door met onderbouwing waarom het beleid klote is. De believer stuurt je een artikel door waarin staat dat 80% van de patiënten die nu op de IC liggen, niet gevaccineerd is. Het gaat er nu niet om wie er gelijk heeft, het gaat erom dat het brein in een reflex de grafiek beoordeeld op grond van de bestaande overtuiging.
Dus wat als de regering had gezegd dat we niet bang moeten zijn voor Corona? Dat het maar een griepje is, dat de kans heel klein is dat het vanuit China Nederland bereikt en dat we op alles goed voorbereid zijn? Wat zouden Willem en Maurice dan gezegd hebben? ‘De overheid heeft helemaal gelijk!’. Of zouden ze dan geroepen hebben dat de overheid het probleem onderschat, dat de bevolking dom gehouden wordt en zouden ze vol overtuiging gepleit hebben voor invoering van strengere maatregelen?
Luisteren en verwonderen
Het is misschien best een eng idee dat ons brein zo werkt. Het kan wel helpen dat te beseffen. Het kan echt zo zijn dat een ander net zo overtuigd is van het tegendeel als waar jij van overtuigd bent. Dat het wijzen op feiten daar helemaal niks aan afdoet. Dat je je letterlijk niet kunt voorstellen dat die ander zo denkt. Het heeft dan geen zin te gaan discussiëren over de feiten. Je kunt beter op zoek naar de achterliggende overtuiging. Daarvoor moet je goed luisteren naar anderen en proberen je te verwonderen in plaats van meteen ertegenin gaan.
Als er iets is om elke dag alert op te zijn: stelligheid en zelfverzekerdheid zijn geen teken dat iemand gelijk heeft, alleen dat hun brein er zelf sterk van overtuigd is. Wantrouw mensen die zonder enige twijfel of nuance jou uitleggen hoe de feiten in elkaar steken en de wijsheid in pacht hebben. En vertrouw ook gewoon op de shortcuts in je eigen brein, zoals: wie zou er beter in staat zijn de complexe feiten van een pandemie te begrijpen? Een hoogleraar of een dansleraar?
Bas Erlings
Co-Founder SUE & the Alchemists
Foto: Nataliya Vaitkevich via Pexels
Wil je weten wat we voor je kunnen betekenen?
Benieuwd naar hoe SUE & The Alchemists je kan helpen om inzicht te geven in hoe jouw klanten, leden en fans beslissingen nemen en hoe je die kunt beïnvloeden? Stuur ons een mailtje met een korte beschrijving van je uitdaging. We kijken graag of we je verder kunnen helpen.
